Voorjaarscongres 2025: leren van kennispartners

Zo kan het ook: leren van wat goed gaat

Leer je meer van wat mislukt, of van wat goed gaat…? Beide leervormen zijn belangrijk. Maar politici, onderzoekers en journalisten zijn vooral gewend om te kijken naar wat er misgaat in het openbaar bestuur. Dat domineert de beeldvorming en biedt vaak weinig perspectief.

Hoe kan het dan wel? Wat zijn geslaagde en inspireerde voorbeelden die een kompas bieden voor de toekomst? En wat zijn daarvan de onderliggende succesprincipes?

Over deze vragen heeft Wouter Jan Verheul (TU Delft en Arcadis) met Paul ’t Hart en Erik-Jan van Dorp het boek ‘Zo kan het ook’ geschreven samen met kundige vertellers van inspirerende cases. Op basis van dit boek neemt Wouter Jan ons in zijn keynote mee in de vraag: wat zijn geslaagde voorbeelden en principes die een kompas bieden voor de toekomst, in weerwil van de gebruikelijke aandacht voor alles wat er misgaat? En welke methoden helpen daarbij om deze positieve vorm van leren toe te passen in het doen onderzoek en ontwikkelen van aanbevelingen voor beleid en bestuur?

Over de kracht van verhalen op schaal in Rekenkameronderzoek
Hoe onderzoek je als Rekenkamer of beleid zinnig, zuinig en zorgvuldig is, als het gaat om thema’s als armoede, jeugdzorg of preventie?
Conventionele meetmethoden geven vaak onvoldoende inzicht in waarom resultaten uitblijven of uiteenlopen. Kwantitatieve methoden tonen cijfers en gemiddelden, maar missen context en betekenis; kwalitatieve methoden geven die betekenis wel, maar missen vaak schaal en vergelijkbaarheid. Grootschalig luisteren combineert het beste van beide: het brengt verhalen en cijfers samen.
Het biedt een manier om ervaringen van mensen systematisch te verzamelen, te duiden en in te zetten als volwaardige kennisbron in rekenkameronderzoek.
Grootschalig luisteren maakt patronen zichtbaar, maar ook afwijkende stemmen en signalen die anders onder de radar blijven. Dat levert inzichten op die helpen bij het ontwerpen van beleid, het bijsturen tijdens uitvoering en het begrijpen van de effecten.

Je kunt in de ochtend een keuze maken uit de volgende workshops:

• CBS – regionale data (Filmzaal)
  Arjan van der Meer is senior communicatieadviseur en Karolien van Wijk is redacteur. Als CBS-medewerkers zijn ze goed thuis in de data die het CBS beschikbaar stelt. In een leuke en toegankelijke workshop duiken ze de wereld van de CBS-cijfers in. Wat staat er allemaal op StatLine? Hoe werkt zoeken op StatLine eigenlijk? Wat heeft het CBS nog meer voor informatie beschikbaar?  Wat kan mijn Rekenkamer daarmee doen? En natuurlijk gaan we zelf ook op zoek naar cijfers.
• SCP workshop Participatiewet ‘Vertrouwen in de bijstand’ (Zaal Huis van Actief Burgerschap)
  Kan de ondersteuning in het sociaal domein beter? Zo ja, hoe dan? We nemen in deze workshop de ondersteuning aan mensen in de Participatiewet als casus. Het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzocht in het rapport Vertrouwen in de bijstand ervaringen van gemeentelijke beleidsmedewerkers, klantmanagers en bijstandsgerechtigden met de Participatiewet-ondersteuning aan de groep die (nog) niet kan werken. In deze workshop presenteren de onderzoekers kort de belangrijkste resultaten en gaan we in gesprek over welke voorwaarden vervuld moeten zijn voor goede ondersteuning. We bespreken spanningsvelden rond thema’s als wederzijds vertrouwen tussen overheid en burger, maatwerk, integraal werken en de handelingsruimte van de uitvoeringspraktijk binnen het landelijk beleid. Het doel van deze workshop is om aan de hand van deze casus over de bijstand samen te komen tot een betere dienstverlening in het sociaal domein.
• Workshop financiële verhoudingen (Collegezaal)
  In deze workshop legt Bart Leurs uit hoe decentrale overheden aan hun geld komen, met de focus op gemeenten. Jullie krijgen inzicht in de verschillende geldstromen en bekostigingsprincipes.
  Daarbij legt deze workshop de koppeling met het budgetrecht van gemeenten.
  Daarna licht hij een aantal thema’s uit die voor rekenkameronderzoeken interessant kunnen zijn, zoals bijvoorbeeld de uitgaven voor het sociaal domein. En waarom houden gemeenten elk jaar geld over, terwijl er in de media zoveel klachten zijn over geldgebrek?
  Bio Bart Leurs: plaatsvervangend griffier gemeente Nieuwegein, secretaris auditcommissie, senior adviseur financiën.
  Hiervoor was Bart 10 jaar lang werkzaam bij de Raad voor het Openbaar Bestuur, waar hij vele adviezen over de financiële verhoudingen heeft voorbereid.
  
• Nederland waterland (Postzaal 2+3)
  Ons land bestaat voor een groot deel dankzij waterbeheer, heeft veel ervaring en kennis opgebouwd rond het thema water en een Koning die zich in watermanagement heeft bekwaamd. Recente gebeurtenissen en onderzoek laten echter zien dat er knelpunten zijn, die zich al op korte termijn doen voelen:– Onze drinkwatervoorziening staat serieus onder druk
  – Het halen van Europese (KRW) en landelijke doelen voor waterkwaliteit is niet op koers
  – We hebben moeite vooruitgang te boeken in het beter omgaan met toenemende pieken en dalen in watertoevoerDe bijbehorende maatschappelijke en financiële gevolgen en opgaven zijn groot. Alle reden dat ook rekenkamers zich verdiepen in dit onderwerp, waarbij er taken zijn voor alle overheden. Onder leiding van Ard Schilder (Zuidelijke Rekenkamer) en Andre Hengeveld (actief voor rekenkamers van waterschappen) gaan we in op de genoemde ontwikkelingen en delen we ervaringen van recent rekenkameronderzoek naar het thema water.
• Workshop narratief onderzoek in de rekenkamer (Theater)
  In deze workshop gaan we aan de slag met de praktijk van grootschalig luisteren. Hoe kun je ervaringen systematisch verzamelen, duiden en inzetten als volwaardige kennisbron in rekenkameronderzoek? We verkennen samen hoe deze aanpak kan bijdragen aan het onderzoeken van beleid op complexe thema’s als welzijn, jeugdzorg of preventie. De methode biedt niet alleen rijke data, maar ook aanknopingspunten om in gesprek te gaan, samen te reflecteren en nieuwe inzichten te ontwikkelen met inwoners, professionals, beleidsmakers en/of binnen het eigen onderzoeksteam.

Je kunt in de middag een keuze maken uit de volgende workshops:

• CBS – regionale data (Filmzaal)
  Arjan van der Meer is senior communicatieadviseur en Karolien van Wijk is redacteur. Als CBS-medewerkers zijn ze goed thuis in de data die het CBS beschikbaar stelt. In een leuke en toegankelijke workshop duiken ze de wereld van de CBS-cijfers in. Wat staat er allemaal op StatLine? Hoe werkt zoeken op StatLine eigenlijk? Wat heeft het CBS nog meer voor informatie beschikbaar?  Wat kan mijn Rekenkamer daarmee doen? En natuurlijk gaan we zelf ook op zoek naar cijfers.
• SCP workshop Participatiewet ‘Vertrouwen in de bijstand’ (Zaal Huis van Actief Burgerschap)
  Kan de ondersteuning in het sociaal domein beter? Zo ja, hoe dan? We nemen in deze workshop de ondersteuning aan mensen in de Participatiewet als casus. Het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzocht in het rapport Vertrouwen in de bijstand ervaringen van gemeentelijke beleidsmedewerkers, klantmanagers en bijstandsgerechtigden met de Participatiewet-ondersteuning aan de groep die (nog) niet kan werken. In deze workshop presenteren de onderzoekers kort de belangrijkste resultaten en gaan we in gesprek over welke voorwaarden vervuld moeten zijn voor goede ondersteuning. We bespreken spanningsvelden rond thema’s als wederzijds vertrouwen tussen overheid en burger, maatwerk, integraal werken en de handelingsruimte van de uitvoeringspraktijk binnen het landelijk beleid. Het doel van deze workshop is om aan de hand van deze casus over de bijstand samen te komen tot een betere dienstverlening in het sociaal domein.
• Workshop financiële verhoudingen (Collegezaal)
  In deze workshop legt Bart Leurs uit hoe decentrale overheden aan hun geld komen, met de focus op gemeenten. Jullie krijgen inzicht in de verschillende geldstromen en bekostigingsprincipes.
  Daarbij legt deze workshop de koppeling met het budgetrecht van gemeenten.
  Daarna licht hij een aantal thema’s uit die voor rekenkameronderzoeken interessant kunnen zijn, zoals bijvoorbeeld de uitgaven voor het sociaal domein. En waarom houden gemeenten elk jaar geld over, terwijl
  er in de media zoveel klachten zijn over geldgebrek?
  Bio Bart Leurs: plaatsvervangend griffier gemeente Nieuwegein, secretaris auditcommissie, senior adviseur financiën.
  Hiervoor was Bart 10 jaar lang werkzaam bij de Raad voor het Openbaar Bestuur, waar hij vele adviezen over de financiële verhoudingen heeft voorbereid.
  
• Workshop Kenniscentrum bodemdaling (Postzaal 2+3)
  Versnelde bouw van voldoende woningen is topprioriteit in Nederland om het woningtekort aan te pakken. Een aanzienlijk deel van deze nieuwe woningen zal op slappe bodem worden gerealiseerd. Het verleden heeft geleerd dat als er onvoldoende rekening wordt gehouden met slappe bodem, gemeenten en hun inwoners worden geconfronteerd met grote financiële tegenvallers en overlast. Tegenvallers die deels te voorkomen of te mitigeren waren, als je goed gebruik had gemaakt van de beschikbare kennis, financieringsmogelijkheden en de wet en regelgeving. En dat is waar rekenkamers in beeld komen. Robert van Cleef van het Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen laat in de workshop zien welke kennis beschikbaar is en welke maatregelen mogelijk zijn. Hij legt de nadruk op de problematiek van nieuwbouw in stedelijk gebied.
  
• Workshop narratief onderzoek in de rekenkamer (Theater)
  In deze workshop gaan we aan de slag met de praktijk van grootschalig luisteren. Hoe kun je ervaringen systematisch verzamelen, duiden en inzetten als volwaardige kennisbron in rekenkameronderzoek? We verkennen samen hoe deze aanpak kan bijdragen aan het onderzoeken van beleid op complexe thema’s als welzijn, jeugdzorg of preventie. De methode biedt niet alleen rijke data, maar ook aanknopingspunten om in gesprek te gaan, samen te reflecteren en nieuwe inzichten te ontwikkelen met inwoners, professionals, beleidsmakers en/of binnen het eigen onderzoeksteam.

Hij neemt je mee in de werkwijze van BrabantKennis: toekomstverkenningen over geopolitiek, sociale breuklijnen en liefde voor de toekomst. Dat doen we door samen te werken met kunst en wetenschap, podcasts en documentaires te maken en zovertaalslag van kennis naar beleid te helpen. Hij laat zien hoe rekenkamers kunnen leren van deze aanpak – niet om voorspellingen te doen, maar om met andere ogen naar beleid te kijken. Voorbij de aanpak van BrabantKennis gaat hij in op hoe regionale kennispartners kunnen helpen abstracte trends te vertalen naar lokale werkelijkheden. Lokale kennispartners bieden niet alleen inhoudelijke expertise, maar ook toegang tot netwerken, verhalen en signalen die rekenkamers kunnen helpen om beleid beter te begrijpen én scherper te beoordelen.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is bij uitstek een kennispartner die over veel voor rekenkamers relevante data beschikt. Peter Hein van Mulligen is hoofdeconoom van het CBS en staat met grote regelmaat de media te woord over alle statistieken van het CBS over economie, arbeidsmarkt, inkomen en aanverwante zaken. In zijn bijdrage vertelt hij meer over de publicaties van het CBS en zijn rol als woordvoerder.